Lily van den Bergh

Uit B&G Wiki
Lily van den Bergh in 1962
Fotograaf: Anton Haakman

Lily van den Bergh is actrice, omroepster, journaliste, presentator, producent, regisseur en oprichter van Open Studio. Ze is een voorvechter voor gelijke rechten en kansen voor vrouwen in de samenleving.

Jeugd en opleiding

Van den Bergh is in 1938 geboren in Scheveningen, vlak bij de zee. Tijdens de oorlogsjaren zijn Van den Bergh en haar zusje ondergedoken in België. Na de oorlog, terug in Den Haag, maakt ze de lagere school af. In Amsterdam volgt ze de Middelbare Meisjesschool (MMS) waar ze naast haar schoolwerk hoofdredacteur van de schoolkrant is en ook toneel speelt. Samen met Jan Nagel richt ze de Scholieren Persorganisatie (SPO) op, die ook een cabaretgroep vormt. Met andere scholieren schrijft ze wekelijks artikelen in het toenmalige sociaal-democratisch dagblad Het Vrije Volk.

Eerste aanrakingen met televisie

Van den Bergh verschijnt in 1957 voor het eerst op televisie wanneer Milo Anstadt van de VARA, het SPO- cabaret programma voor tv bewerkt, waar ze met haar medescholieren enthousiast aan mee doet. Het is een vrolijk programma, met veel persiflages op de samenleving, ook om de kille koude oorlog sfeer van de vijftiger jaren een beetje te laten vergeten, met name de angst voor de atoombom.

Vier jaar later, als ze inmiddels studeert, zien we haar opnieuw op televisie als panellid in het spelprogramma Carré Vrouwen met een Heer. Dit blijkt uiteindelijk de opstap te zijn naar haar werk als VPRO-omroepster. De VPRO is er nooit zeker van welke dame ze nou de leukste omroepster vinden, na het overlijden van de geliefde Verti Dixon. En zo krijgt de kleinste omroep de meeste omroepsters, die om de beurt worden ingezet. Door het beperkte aantal omroepbeurten is het natuurlijk moeilijk om ervaring op te doen en het vak goed onder te knie te krijgen. Vanaf 1962 roept Van den Bergh één à twee keer per week om bij de VPRO. De eerste keer - 1 december 1962 - zal ze nooit vergeten. Prinses Wilhelmina is net overleden, waardoor het hele programma gewijzigd is en alle uit het hoofd geleerde teksten de prullenbak in gaan. Er wordt veel gepauzeerd met klassieke gitaarmuziek van Diabelli. En tot haar genoegen mag ze voor één keer alles improviseren, waardoor dit volgens haar meteen de eerste en de beste uitzending wordt.

Actrice

In hetzelfde jaar waarin ze als omroepster begint, krijgt ze een klein rolletje in de speelfilm Rififi in Amsterdam en in 1966 speelt ze in de speelfilm Een ochtend van zes weken van regisseur Nikolai van der Heyde. In een tijd dat bloot op televisie en film nog heel moeilijk ligt, speelt Van den Bergh een scène waarin ze, met blote rug in beeld, in bed ligt met tegenspeler acteur Hans Culeman. Na de première van de film moet de VPRO-directie - toen nog met een dominee aan het hoofd - zich ernstig beraden of ze nog wel kan aanblijven als omroepster na zo’n ‘schandalige’ vertoning. Uiteindelijk, na talloze vergaderingen, mag ze doorgaan.

Journaliste

In de periode dat Van den Bergh omroept (1962-1968), begint ze ook als freelance journaliste te schrijven in de weekbladen Vrij Nederland, de Groene Amsterdammer, Televizier en de niet meer bestaande Haagsche Post. In weekblad HP interviewt ze haar collega-omroepsters, die ze oproept meer voor hun eigen belangen op te komen en een betere betaling te eisen. In Televizier schrijft ze lange artikelen onder andere over de ondervertegenwoordiging van vrouwen in alle sectoren van radio en televisie, vooral in vergelijking met het buitenland en gaat ze zich inzetten voor meer vrouwenrechten in de televisiewereld. In die tijd excuseren vrouwen zich voortdurend, wanneer ze, naast hun taak als huisvrouw, gaan werken (bijv. voor televisie) en moeten de mannen nog wennen aan het idee dat vrouwen ook heel andere ambities kunnen hebben dan bedden opmaken en kinderen opvoeden.

Zelf solliciteert Van den Bergh onder andere bij Brandpunt voor de functie van redactielid. De Brandpunt-mannen reageren met de opmerking, dat ze op de hoogte zijn van haar journalistieke vaardigheden, maar dat de KRO nu eenmaal geen vrouwen aanneemt bij nieuwsrubrieken. Brandpunt is - vooral voor die tijd - een progressief actualiteiten programma, dat aandacht schenkt aan allerlei onderdrukte groepen in de samenleving en Van den Bergh vindt het dan ook heel vreemd, dat de makers van zo’n rubriek, zelf de helft van de Nederlandse bevolking, namelijk de vrouwen, onderdrukken. Trouwens, na vijftig jaar is bij de onlangs herrezen KRO-nieuwsrubriek nog steeds geen vrouw te bekennen!

Na het omroepen: diverse werkzaamheden

Bij de VPRO presenteert ze naast het omroepen ook het radioprogramma Uit de kunst en later bij de VARA is ze redacteur en presentator van de programma’s Open Oog en Scala. In diezelfde periode speelt ze in een cabaretgroep, samen met Carry Tefsen, met teksten en onder leiding van Jaap van de Merwe, die met succes door het hele land optreedt. Daarna maakt ze in opdracht van het toenmalige Ministerie van Cultuur, Recreatie en Maatschappelijk werk (CRM) een reis door de VS en Canada, waar ze kleinschalige media bestudeert.

Ze schrijft voor het ministerie een uitvoerig rapport over de grote mogelijkheden die de Canadese overheid aan haar burgers geeft om met de nieuwe media te werken. In Nederland bestaan dan nog geen audiovisuele instituten. Zo kunnen bijvoorbeeld Canadezen in Montreal, met overheidssubsidies leren omgaan met de nieuwe, makkelijk hanteerbare audiovisuele apparatuur, die voor weinig geld daar te huur is. Ook worden er cursussen voor aspirant filmmakers gegeven. Met deze kennis op zak komt Van den Bergh op het idee om in Nederland hetzelfde te gaan doen, door een niet commerciële studio op te zetten voor onder andere kunstenaars, studenten en sociale actiegroepen.

Open Studio

In 1972 richt ze met collega filmmakers Open Studio Video Centrum op in Amsterdam. Ze beginnen in een privé souterrain aan de Herengracht eerst met vrijwilligers, dan tijdelijk gesubsidieerde medewerkers en af en toe projectsubsidies. Na hard lobbyen bij de lokale Amsterdamse overheid lukt het in 1975 eindelijk een studio te verkrijgen met twee grote verdiepingen op een prachtige locatie.

In Open Studio worden audiovisuele cursussen gegeven en is het mogelijk om camera’s en montage apparatuur voor weinig geld te huren. Dit alles op niet-commerciële basis. Van den Bergh zelf is nooit voor haar werkzaamheden als coördinator betaald. Ze wil eigenlijk dat de gemeente Amsterdam de studio zal overnemen, naar het voorbeeld van de Rotterdamse Kunststichting. Maar de gemeenteraad vindt het blijkbaar wel prettig, dat ze er zo goedkoop van afkomen en Open Studio is tot de dag van vandaag nooit structureel gesubsidieerd.

Generaties film en televisiemakers en amateurs, die zich audiovisueel willen scholen, hebben bij Open Studio leren filmen, monteren en omgaan met het medium televisie, zowel voor als achter de camera. Een werkdag van vijftien uur is bij Open Studio meer regel dan uitzondering voor Van den Bergh. Naast allerlei taken in de studio produceert en regisseert zij ook een tiental films zoals Stop de Neutronenbom, Hollanditis over de grote vredesdemonstraties in de jaren tachtig en De Razende Hollander over de ondergang van de scheepswerf NSM en de hele Nederlandse civiele scheepsbouw.

In 1985 besluit ze Open Studio te verlaten - nu de grootste niet-commerciële audiovisuele organisatie in Nederland - en richt ze het filmproductiebedrijf Open Studio Producties op.

Producent en regisseur

Van den Bergh kan zich nu, tot haar grote opluchting, volledig concentreren op het produceren en regisseren van films. Ze regisseert en produceert voor Open Studio Producties verschillende films, die bij de publieke omroep zijn uitgezonden. Zoals Uit het leven van een vroedvrouw, Huishoudens van Steen, Opstand in Sobibor, Het Omgekeerde Perspectief en Kunt u mij 60 zagen en 12 naaimachines sturen?.

Van den Berghs hart ligt bij de artistieke en sociaal-maatschappelijke documentaire. Ze vindt dat veel televisieprogramma’s vaak te snel en zonder voldoende research gemaakt worden, met goede uitzonderingen als VPRO’s Tegenlicht, radio onderzoeksprogramma Argos en VARA’s Zembla.

Vóór de sociale media zoals Facebook en Blogs bestaan, zijn tv en radio de massamedia bij uitstek, waar miljoenen mensen mee bereikt worden. Dat is ook de reden dat Van den Bergh en haar collega’s in de jaren tachtig, niet-professionele mensen de toen nieuwe handzame videocamera’s in handen geven, om hen zo in de gelegenheid te stellen, buiten de bestaande officiële media om hun eigen verhaal te vertellen. Wat nu - op globaal niveau - de enorme kracht van bijvoorbeeld YouTube en WikiLeaks is.

Terugkijkend op haar omroepcarrière

In de tijd dat Van den Bergh radio- en TV programma’s presenteert - de meeste uitzendingen zijn live - krijgt ze de kans om zowel redactiewerk als presentatie te doen en interviews af te nemen. Dat ligt haar beter dan haar kerntaak bij het omroepen, namelijk het opzeggen van meestal voorgeprogrammeerde zinnen, zonder enige eigen inbreng. Want zo zien de omroepbazen de ‘lieftallige dames’ meestal. De omroepster heet in die tijd uitdrukkelijk: ‘het visitekaartje van de omroep.’

Van den Bergh heeft de media gebruikt om maatschappelijke thema’s die ze belangrijk vindt, op artistieke wijze via regie en productie van films naar voren te brengen. Ook nu nog is ze heel actief in verschillende besturen van sociale organisaties. Verontrust over de komende bezuinigingen op kunst, cultuur en omroep, weet ze nog goed uit haar tijd als bestuurslid van de Kunstenbond FNV, hoe eerdere kaalslag bij orkesten en publieke omroep verwoestend hebben gewerkt.

Ze hoopt dat ze een beetje heeft bijgedragen aan de emancipatie van de vrouw in de film- en televisiewereld. Een proces dat ze nog lang niet voltooid vindt.

Overgenomen van "https://wiki.beeldengeluid.nl/index.php?title=Lily_van_den_Bergh&oldid=171824"